Zakończenie
W zakończeniu należy ustosunkować się do hipotez, które postawiono we wstępie. Należy odpowiedzieć, czy i w jakim stopniu udało się rozwiązać problem badawczy. Zakończenie nie jest streszczeniem pracy i błędem byłoby tak je traktować. Ma być szczegółowe i zarazem zwięzłe.
Należy pokrótce odnieść się do tematu pracy, problemu, celu i tego czy został osiągnięty. Następnie przedstawić wnioski z analizy, rozważyć kolejne hipotezy, czyli podać czy przypuszczenia potwierdziły się, czy nie i dlaczego. Postawione hipotezy mogły zostać potwierdzone, sfalsyfikowane (obalone) lub niewystarczająco zweryfikowane. Poprzez wyszczególnienie tych wszystkich informacji zakończenie koresponduje ze wstępem.
Ogólnie rzecz biorąc w zakończeniu należy ustosunkować się do pierwotnych zamierzeń i napisać, które z nich zostały spełnione, a które nie. Opisać wnioski wynikające z poszczególnych rozdziałów. Być może robiłeś (robiłaś) to wszystko w poprzednich rozdziałach i wydaje Ci się, że już nie musisz się powtarzać. Jednak to błąd. Nie bój się napisać jeszcze raz pewnych słów pamiętając, że recenzent uważnie przeczytał być może tylko wstęp i zakończenie.
Jednak zakończenie nie może ograniczać się do powtórzenia ważniejszych wywodów prezentowanych wcześniej. Musi ono być podsumowaniem, stanowić syntezę informacji, scalać myśli zawarte w pracy. Czytelnik ma wyrobić sobie zdanie co do określonej problematyki i poznać najważniejsze wnioski płynące z badań.
W zakończeniu omawia się także sprawy, które wyszły na światło dzienne dopiero w trakcie realizacji badań. Możesz omówić trudności z jakimi się spotkałeś (spotkałaś), o ile ich charakter jest naukowy. Określić czego nie udało się osiągnąć z przyczyn obiektywnych, np. zaplanowano badania w szkole średniej, jednak dyrektor placówki rozmyślił się i nie chciał kontynuować współpracy.
W dobrym tonie jest na końcu wyznaczyć kierunek dalszych badań, które należałoby podjąć, aby dowiedzieć się więcej, a co wynika właśnie z pracy magisterskiej. Wysunięcie postulatów co do dalszych badań świadczy o zaangażowaniu autora, potencjale jego ustaleń, a także zwiększa wartość publikacji dla nauki. Może być użyteczne również dla piszącego, gdyby chciał kontynuować edukację i podjąć ten temat podczas studiów doktoranckich.
W niektórych poradnikach z zakresu pisania prac dyplomowych prezentowane jest stanowisko w zgodzie z którym nie trzeba pisać zakończenia. W mojej ocenie jednak jest to bardzo istotna część pracy magisterskiej, zawierająca najważniejsze informacje i dzięki temu użyteczna dla osób, które niekoniecznie zapoznały się szczegółowo z całą pracą. Pozwala również ustosunkować się do rozważań zawartych we wstępie i po prostu trzeba je napisać, aby należycie wykończyć swoje dzieło. Jeśli włożyło się wiele czasu i wysiłku, żeby przygotować pracę magisterską, to nie warto tego psuć. Natomiast dobre zakończenie będzie dla niej właściwym zwieńczeniem.
Przykłady zakończeń znajdziesz w poradniku
Zobacz spis treści (PDF)